Dlaczego znienawidzony szpinak dziecko chętnie zje u babci, a w domu nikt i nic go do tego nie przekona? Kiedy mamy szansę „przemycić” nielubiane przez dziecko, a niezbędne w jego diecie, pokarmy? W odpowiedzi na pytania uchylamy rąbka tajemnicy kontekstu odżywiania.

Słowa klucze: preferencje, chęć jedzenia

Posiłek, który dziecko chętnie zje, to nie tylko odpowiednio zbilansowane niezbędne składniki odżywcze. Równie ważna jest cała jego otoczka – tło żywienia, czyli kontekst.

Co to jest kontekst?

Ta sama żywność może być traktowana przez dziecko w różny sposób w zależności m.in. od: okoliczności, w jakich jest spożywana – pory dnia, miejsca, warunków, oraz od sposobu jej przygotowania i podania. Są to elementy kontekstu. Stosowanie kontekstu ułatwia wprowadzenie do diety dziecka znanej, ale nielubianej dotychczas żywności, co znacznie urozmaica sposób żywienia. Jest to też doskonała metoda wprowadzania do diety żywności dotąd nieznanej. Kontekst można wykorzystać również wtedy, gdy dziecko je za dużo.

Jedzeniowa awersja

Jeśli dziecko nie chce jeść czegoś, co jest potrzebne jego organizmowi, warto pomyśleć o wykorzystaniu kontekstu, by w ten sposób ułatwić zjedzenie odrzucanej żywności. O tym, dlaczego dany pokarm jest niechętnie spożywany lub całkowicie odrzucany, decyduje wiele czynników – m.in. negatywne skojarzenia i opinie z nią związane, jej smak, zapach, konsystencja, kolor, jak również zbyt częste jej spożywanie prowadzące do nudy i zniechęcenia, a także różne negatywne reakcje ze strony organizmu. Jeżeli przyczyny odrzucania żywności nie są związane z negatywnymi reakcjami ze strony organizmu, można spróbować zmienić kontekst.

Zmiana kontekstu

Należy wtedy dla odrzucanej żywności poszukać innego kontekstu. Na przykład jajka, jako składnik diety, mogą być serwowane w różny sposób. Jeśli w danej rodzinie podaje się je zwyczajowo ugotowane na twardo lub miękko, a dziecko odmówi ich spożywania, można spróbować podać jajko w koszulce, jajecznicę czy jajko sadzone lub wykorzystać je jako element innej potrawy, np. sałatki warzywnej z jajkiem czy pasty twarogowo-jajecznej. Jeśli takiej zmiany kontekstu dziecko nie zaakceptuje, należałoby rozważyć zmianę pory spożywania konkretnego pokarmu. Jeśli dziecko nie chce pić mleka lub kakao na śniadanie, może łatwiej zaaprobuje szklankę mleka lub zupę mleczną wieczorem. Jeśli natomiast nie lubi mleka, ze względu na smak, czy zapach, nie ma sensu zmieniać pory jego spożywania. Można wtedy spróbować ukryć te cechy, na przykład poprzez dodanie kakao, karmelu, owoców itd. Jeśli dziecko w ogóle źle znosi zmiany dotyczące jedzenia, należy zadbać, by te dotyczące kontekstu były minimalne.

Zwyczajowy kontekst

Zwyczajowy kontekst oznacza powtarzające się warunki, w których dana żywność występuje, np. zupa mleczna podawana na śniadanie, czy wędlina jako składnik kanapki spożywanej na drugie śniadanie. Zwykle warunki te i pojawiająca się w nich żywność są akceptowane, jednak czasem może pojawić się znudzenie, spadek akceptacji, a nawet odrzucenie żywności. Małe dziecko, które w trakcie dorastania poznaje żywność i zachowania z nią związane, może nie akceptować danej żywności w określonych warunkach. Odrzuca zatem niektóre potrawy, a przez rodziców zaczyna być traktowane jako niejadek. Ta sama sytuacja może wystąpić w przypadku starszego dziecka jako efekt znudzenia. Jest to punkt wyjścia do zmiany kontekstu.

Kontekst a korzyści

Zastosowanie kontekstu ma ogromne znaczenie także wtedy, gdy chcemy pomóc w ograniczeniu ilości spożywanej żywności. Samo wyjęcie danego pokarmu ze zwyczajowego kontekstu jego spożywania może być tak bardzo frustrujące, że dziecko zrezygnuje z jego spożywania, np. jeśli dziecko piło mleko wieczorem, może nie chcieć spożywać mleka na śniadanie. Na zmniejszenie chęci jedzenia będzie miało też wpływ wykorzystanie nielubianego produktu jako dodatku do potrawy, zmiana pory spożywania danej potrawy i in. Oddziaływanie kontekstu należy więc traktować jako pomoc w zmianie preferencji i nawyków żywieniowych. Można też wykorzystać lubianą przez dziecko żywność jako kontekst do podawania żywności nielubianej. Połączenie lubianego produktu z produktem nielubianym w jednej potrawie może być metodą zachęcenia dziecka do jedzenia produktów nielubianych. Działanie takie nie zawsze daje oczekiwany efekt, a wręcz przeciwnie, może zmienić dotychczasowe pozytywne preferencje w awersję. Dlatego wykorzystanie kontekstu do modyfikacji preferencji żywieniowych musi być bardzo dokładnie zaplanowane i przygotowane, należy też przewidzieć skutki oraz dołożyć wszelkich starań, aby rezultaty były pozytywne.

Drka hab. Marzena Jeżewska-Zychowicz
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie