Etykiety — kompendium

Etykieta, szczególnie w momencie dokonywania zakupu, to najważniejsze źródło wiedzy konsumenta o produkcie. Nie daj się zwieść kolorowym opakowaniom i chwytliwym hasłom reklamowym – sprawdź, co kupujesz!

Zamieszczanie informacji na etykiecie, ale także na innej części opakowania – obwolucie lub zawieszce przymocowanej do opakowania, na ulotce lub na opakowaniu zbiorczym, zarówno w postaci tekstu, jak i elementów graficznych lub symboli, określa się terminem znakowania.
Produkty dostępne na polskim rynku powinny być oznakowane w języku polskim, w sposób czytelny, zrozumiały, nieusuwalny, a wszystkie obowiązkowe informacje muszą być umieszczone w widocznym miejscu.

Podstawowe obowiązkowe informacje to:

1. Nazwa produktu spożywczego, będąca nazwą rodzajową, np. napój bezalkoholowy, mąka, olej, margaryna; nazwie powinna towarzyszyć informacja o postaci (formie) produktu lub dotycząca procesów stosowanych w produkcji, przykładowo: pasteryzowany (sok), głęboko mrożony (filety rybne), liofilizowany (kawa), wędzony (ser), itp. Nazwa rodzajowa nie może być zastąpiona przez nazwę marki czy wymyśloną nazwę handlową.

2. Dane dotyczące składników występujących w środku spożywczym, inaczej mówiąc lista składników recepturowych (oraz zastosowanych substancji dodatkowych), ułożona w kolejności malejącej; pozwala ona zorientować się w przybliżonej zawartości poszczególnych składników produktu i sprawdzić, ile jest np. truskawek w dżemie truskawkowym, czy mięsa w wędlinie.

• produkty jednoskładnikowe
  W przypadku takich produktów podawanie składu recepturowego nie jest wymagane; są to np. cukier, woda gazowana, o ile informacja o obecności gazu (dwutlenku węgla) zawarta jest w jej nazwie, ocet, piwo, wino oraz sery, masło, śmietanka i śmietana, do wytworzenia których użyto tylko produktów mlecznych oraz enzymów i drobnoustrojów niezbędnych do produkcji.
• produkty złożone
  W skład produktów wchodzą często składniki złożone – przykładem może być wsad owocowy w jogurcie. W przypadku, gdy składnik taki stanowi co najmniej 2% produktu, obok jego nazwy należy wyszczególnić składniki cząstkowe, również w kolejności malejącej.
• obowiązek ilościowej deklaracji składnika
  Producent ma obowiązek zadeklarować dokładną ilość użytego składnika w przypadku, gdy nazwa składnika występuje w nazwie produktu spożywczego np. kabanosy drobiowe (udział mięsa drobiowego X%), konfitura wiśniowa (wyprodukowana z X g wiśni na 100 g produktu). Obowiązek ilościowej deklaracji składników recepturowych istnieje także, gdy nazwa tego składnika jest dodatkowo wyeksponowana na opakowaniu – w formie pisemnej, przy użyciu obrazków lub grafiki. Podaną w procentach zawartość składnika umieszcza się obok nazwy produktu bądź w wykazie składników.
• znakowanie substancji dodatkowych W większości produktów spożywczych obecne są substancje pomagające w przetwarzaniu żywności i umożliwiające uzyskanie jej charakterystycznych cech – smaku, zapachu, konsystencji, wyglądu oraz trwałości. Związki te nazywane są substancjami dodatkowymi i wymieniane są w składzie recepturowym produktu wraz z innymi jego składnikami. Wymieniając substancje dodatkowe, podaje się ich nazwę lub numer (symbol E) oraz zasadniczą funkcję technologiczną, jaką spełniają w produkcie.

3. Data minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia – produkty spożywcze oznakowane datą minimalnej trwałości lub terminem przydatności do spożycia mogą znajdować się w handlu do tej daty lub terminu. Pewne produkty, ze względu na wyjątkowo długą przydatność do spożycia, nie muszą mieć określonej trwałości, należą do nich m.in.: cukier, guma do żucia, landrynki, wino i napoje alkoholowe zawierające powyżej 10% alkoholu oraz pieczywo i ciasta przeznaczone do spożycia w ciągu 24 godzin od wytworzenia.

• termin przydatności do spożycia
  To termin, po upływie którego produkt spożywczy nie nadaje się do spożycia. Ta forma oznakowania trwałości stosowana jest w przypadku produktów spożywczych, które są nietrwałe mikrobiologicznie i łatwo się psują, np. jogurty, mleko pasteryzowane. Data umieszczona na opakowaniu powinna być poprzedzona określeniem „należy spożyć do: … ”, po którym najczęściej podaje się dzień i miesiąc, a jeśli to możliwe także rok.
• data minimalnej trwałości
  To data, do której prawidłowo przechowywany produkt spożywczy zachowuje swoje właściwości – jest bezpieczny mikrobiologicznie, zachowuje właściwy wygląd, smak, zapach i konsystencję oraz odpowiednią wartość odżywczą. Data minimalnej trwałości powinna być poprzedzona określeniem „najlepiej spożyć przed …”, po którym podaje się miesiąc i rok lub, w przypadku produktów trwałych powyżej 18 miesięcy, jedynie rok. Dla produktów trwałych do trzech miesięcy stosuje się określenie „najlepiej spożyć przed końcem …”, po którym podaje się dzień i miesiąc. W obu przypadkach możliwe jest także oznakowanie produktu pełną datą (dzień, miesiąc, rok).

4. Sposób przygotowania lub stosowania, jeżeli brak tej informacji mógłby spowodować niewłaściwe postępowanie z produktem.

5. Dane identyfikujące producenta lub podmiot wprowadzający produkt do obrotu (handlu), np. dane dystrybutora lub importera; miejsce (kraj), w którym wyprodukowano produkt lub w którym dokonano jego przetworzenia (np. pakowania, rozlewania); źródło pochodzenia – gdy brak takiej informacji mógłby wprowadzić konsumenta w błąd.

6. Zawartość netto lub liczbę sztuk środka w opakowaniu, dla produktów płynnych – objętość, w pozostałych przypadkach – masa. Produkty, których liczba jest łatwa do policzenia np. jaja lub produkty o masie/objętości mniejszej niż 5g/5ml (z wyjątkiem ziół i przypraw), nie muszą być znakowane zawartością netto lub liczbą sztuk. Obowiązek ten nie dotyczy także produktów sprzedawanych na sztuki lub na wagę – ważonych w obecności konsumenta.

7. Warunki przechowywania – dla produktów nietrwałych (oznakowanych terminem przydatności do spożycia) oraz w przypadku, gdy jakość produktu w istotny sposób zależy od warunków przechowywania. Informacja ta powinna być zamieszczona obok daty lub terminu przydatności do spożycia.

8. Oznaczenie partii produkcyjnej – określonej ilości środka spożywczego wyprodukowanego, przetworzonego lub zapakowanego praktycznie w takich samych warunkach. Numer partii pozwala na identyfikację produktu oraz warunków, w jakich został wytworzony.

9. Klasę jakości handlowej – o ile przewidują ją normy dla konkretnego wyrobu.

Uwaga – alergen i słodzik!

Dodatkowo wielu typom produktów stawiane są indywidualne wymagania. Przykładowo, produkty zawierające składniki alergenne, takie jak: seler, orzechy, jaja, soja, ryby i wiele innych wyszczególnionych w przepisach, muszą zawierać stosowne ostrzeżenie. Istnieje także obowiązek informowania o zawartości w produkcie substancji słodzących (intensywnie słodzących lub polioli*), fenyloalaniny w przypadku produktów słodzonych aspartamem, która jest niepożądana w diecie osób cierpiących na fenyloketonurię, kofeiny dodanej w ilości powyżej 150mg/l lub obecności lukrecji, która nie może być spożywana w nadmiernych ilościach przez osoby z nadciśnieniem.

Produkty drobne, których opakowanie nie pozwala na zamieszczenie wielu informacji mogą być znakowane jedynie nazwą produktu, datą minimalnej trwałości lub terminem przydatności do spożycia oraz zawartością netto lub ilością sztuk w opakowaniu.

Przepisy dotyczące znakowania żywności zawarte są w Ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U. Nr 17, poz. 1225 z późn. zm., w Ustawie z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U. Nr 5 z 2001 r., poz. 44 z późn. zm.) oraz w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 lipca 2007 r. w sprawie znakowania środków spożywczych (Dz.U. Nr 137, poz. 966 z późn. zm.).

Drka Monika Hoffmann
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

*Poliole – cukry proste, takie jak sorbitol, mannitol, które są wykorzystywane jako środki słodzące. Mają mniejszą wartość energetyczną niż sacharoza (cukier), lecz spożywane w nadmiarze działają przeczyszczająco.