Otyłość jest chorobą niezależnie od wieku. Naraża na choroby układu krążenia, cukrzycę typu drugiego, choroby układu kostno-stawowego, takie jak reumatyzm czy stany zapalne stawów, nietolerancję wysiłku, zespół bezdechu nocnego i problemy emocjonalne.

Rozpoznanie nieprawidłowej masy ciała odbywa się na podstawie oceny relacji masy ciała w stosunku do wysokości ciała i porównanie tej wartości z normą odpowiednią dla wieku i płci. Stosuje się do tego celu wskaźnik względnej masy ciała BMI (Body Mass Index), obliczany za pomocą poniższego wzoru:

Wskaźnik BMI = masa ciała (kg) / (wysokość ciała (m))2

U dorosłych prawidłowa masa ciała mieści się w przedziale 18,5 do 24,9 BMI. Nadwagę stwierdza się przy wartości wskaźnika 25-29,9 natomiast otyłość powyżej 30.

Wskaźniki dla dzieci

U dzieci i młodzieży wskaźnik BMI zmienia się w miarę wzrostu, dlatego oceny dokonuje się na podstawie tzw. siatek centylowych lub specjalnych tablic przygotowanych dla danego kraju czy te regionu. Siatki centylowe uwzględniają płeć i wiek dzieci. Średnia waga i średni wzrost to pięćdziesiąty centyl. To oznacza, że połowa dzieci w tym wieku ma takie wymiary. Za normę przyjmuje się wartości pomiędzy 5 a 95 percentylem. Jeżeli wynik wskaźnika BMI dla danego wieku i płci jest mniejszy od wartości odpowiadającej piątemu centylowi, świadczy to o niedoborze masy ciała. Wynik pomiędzy 85 i 95 centylem to nadwaga, a większy bądź równy 95-temu centylowi to otyłość.

Opieka lekarska niezbędna

Interpretacji wyników dokonuje zazwyczaj lekarz pediatra lub lekarz rodzinny. W diagnostyce nadwagi, otyłości, a także niedowagi, niezbędne są okresowe sprawdziany wysokości i masy ciała dzieci i młodzieży. Tak zwaną otyłość prostą stwierdza się u dzieci z nadmierną masą ciała, u których przyczyną tego stanu jest nieprawidłowe żywienie oraz zbyt mała aktywność fizyczna. Otyłość może być jednak spowodowana zaburzeniami endokrynologicznymi, takimi jak niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga, rzekoma niedoczynność przytarczyc. W procesie diagnozy zawsze należy wykluczyć inne niż środowiskowe przyczyny nadmiernej masy ciała dziecka.

Geografia otyłości

Badania prowadzone na przestrzeni ostatnich 20–30 lat wykazują wzrost częstości występowania nadwagi i otyłości. W Europie szczególnie wysoki odsetek osób z nadwagą i otyłością odnotowuje się w Grecji, na Malcie, w Wielkiej Brytanii i Niemczech. W Polsce problem ten dotyczy ponad połowy populacji dorosłych i ok. 15-20% populacji dzieci i młodzieży. Otyłość niosąca szczególne niebezpieczeństwo dla zdrowia dotyczy ok. 20% dorosłych Polaków i ok. 5% dzieci i młodzieży. U mężczyzn częściej występuje nadwaga, a u kobiet – otyłość. Największy odsetek osób z nadwagą i otyłością obserwuje się w województwie mazowieckim. Problem ten częściej dotyczy osób z wykształceniem średnim i zawodowym niż wyższym.

Pełznąca epidemia

Epidemiolodzy alarmują, że z roku na rok rośnie liczba otyłych dzieci i młodych ludzi. Otyłość u dzieci wpływa negatywnie na zdrowie i rozwój nie tylko w dzieciństwie. Ma bowiem decydujący wpływ na zdrowie w życiu dorosłym. Wykazano, że otyłość w wieku dziecięcym zwiększa ryzyko rozwoju przewlekłych chorób niezakaźnych i niesprawności. Czworo z pięciorga otyłych nastolatków pozostaje otyłymi w życiu dorosłym. Warto również zwrócić uwagę, że dzieci z nadwagą czy otyłością mogą mieć problemy nie tylko zdrowotne, ale także emocjonalne. Często spotykają się z brakiem akceptacji otocznia. U starszych dzieci i młodzieży zaburzenia w sferze emocjonalnej i żywieniowej mogą być przyczyną wystąpienia bardzo poważnych zaburzeń odżywiania (np. bulimii). Powodem nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży jest najczęściej nieprawidłowa, nadmiernie kaloryczna dieta i brak ruchu. Zbyt dużą wartość energetyczna diety obserwuje się najczęściej wśród chłopców po 10. roku życia.

Jaka matka, taka natka

Najlepszym sposobem kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych jest przykład samych rodziców. Badania wykazują, że otyłe dzieci często mają otyłych rodziców. Najczęściej problem otyłości dotyczy nie uwarunkowań genetycznych, ale środowiskowych – związanych z nieprawidłowym żywieniem i brakiem aktywności fizycznej. Naukowcy wykazali, że ryzyko rozwoju otyłości w okresie młodzieńczym jest wysokie w tych rodzinach, w których jada się i gromadzi duże ilości słodyczy, i w których na stole często goszczą słodkie napoje typu cola, nie spożywa się pierwszych śniadań, a kolacje bardzo późno, ulubioną zaś rozrywką jest oglądanie telewizji. Okazuje się też, że złym pomysłem jest nagradzanie dzieci jedzeniem. Warto zatem usiąść spokojnie do stołu zastawionego pełnowartościowymi potrawami, a następnie wybrać się na rower.

DrkaKatarzyna Wolnicka
Instytut Żywności i Żywienia