Dieta w leczeniu choroby nowotworowej

Czy wiesz, że prawidłowa dieta może zwiększyć efektywność leczenia choroby nowotworowej
i ograniczyć ryzyko przerzutów? Dowiedz się, jak zapewnić choremu właściwe odżywienie i w jaki sposób pomóc dietą złagodzić efekty uboczne leczenia, takie jak: nudności, utrata apetytu, wagi i in. Piszemy także o roli dietetyka w leczeniu chorób nowotworowych.

Prawidłowa dieta ma duże znaczenie nie tylko w profilaktyce chorób nowotworowych, ale także w zwiększeniu efektywności leczenia, łagodzeniu efektów ubocznych chemio- lub radioterapii, podniesieniu odporności organizmu oraz utrzymaniu dobrego stanu odżywienia.

Specyfika diety

Pacjenci z chorobą nowotworową często muszą stosować zmodyfikowaną dietę, której założenia odbiegają od zasad racjonalnego żywienia. U osób zdrowych spożycie adekwatnej do potrzeb ilości żywności nie jest problemem. Wręcz przeciwnie, często z rozsądku muszą oni poskramiać apetyt.
U chorych z chorobą nowotworową spożycie wszystkich zalecanych produktów w ciągu dnia czasami jest bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. W części przypadków jest to efekt stosowanego leczenia prowadzącego do zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego, anoreksji, zmęczenia i zaburzeń smaku.
Z drugiej strony, samo schorzenie wymaga zwiększenia podaży energii i dobrej jakości białka oraz optymalnej podaży pozostałych składników odżywczych.

Rola dietetyka

Proces leczenia stanowi ogromne wyzwanie dla całego zespołu opiekującego się pacjentem onkologicznym, a zwłaszcza dla dietetyka, który powinien odpowiadać za opracowanie zaleceń dietetycznych osoby chorej. W każdym przypadku dieta powinna być opracowana indywidualnie, z uwzględnieniem rodzaju nowotworu, jego umiejscowienia, stopnia zaawansowania choroby, stosowanego leczenie, objawów ubocznych leczenia, stanu odżywienia pacjenta i jego preferencji żywieniowych. Oprócz zbilansowania pod kątem zawartości składników odżywczych dieta może wymagać modyfikacji konsystencji, wprowadzenia specjalnych preparatów dietetycznych, a w nawet włączenia żywienia dojelitowego lub pozajelitowego.

Wysokoenergetyczna

Podstawową zasadą planowania diety w chorobie nowotworowej jest zapewnienie wystarczającej podaży energii. Kaloryczność diety może być zwiększona od 30% do nawet 100% w odniesieniu do zapotrzebowania ludzi zdrowych. Podniesienie wartości energetycznej można uzyskać poprzez wprowadzenie wysokokalorycznych produktów (np. suszone owoce, budynie, purée warzywne z masłem), dodatek mleka w proszku do potraw (np. koktajli, zup, sosów, omletów, purée), a także dodatek tartego sera i jaj do potraw (np. purée ziemniaczane, omlety). Węglowodany stanowią makroskładnik wnoszący najwięcej energii w diecie pacjentów onkologicznych. Zalecane są głównie produkty zawierające węglowodany złożone, które są wolniej trawione i wchłaniane, w związku z czym nie prowadzą do gwałtownego wzrostu stężenia glukozy we krwi, a przy okazji są źródłem błonnika pokarmowego.

Wysokobiałkowa

Drugim, obok wartości kalorycznej diety, elementem diety w chorobie nowotworowej jest wystarczająca ilość białka, dochodząca nawet do 1,5–2,0g/kg masy ciała. Głównym źródłem tego składnika powinny być ryby, chudy drób, chude mięso, mleko i przetwory mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu, jaja oraz produkty sojowe, orzechy i nasiona. Kontrolowanej podaży białka w diecie wymagają chorzy na niektóre nowotwory, np. nerek.

Bogata w kwasy omega-3

Ważnym składnikiem diety w żywieniu pacjentów onkologicznych są tłuszcze. Nie powinny one wnosić więcej niż 25-30% energii, chociaż pojawiają się też zalecenia, w których udział energii z tego makroskładnika ogranicza się do 20%. Takie zalecenia uzasadnione są u chorych z tzw. nowotworami hormonozależnymi (nowotwory piersi i prostaty). Korzystne efekty terapeutyczne uzyskuje się poprzez zwiększenie udziału wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 (głównie eikozapentaenowego – EPA i dokozaheksaenowego – DHA). Kwasy te wpływają na wzrost odporności organizmu, hamują progresję choroby nowotworowej, zwiększają skuteczność stosowanej terapii oraz zmniejszają ryzyko przerzutów. Źródłem kwasów omega-3 powinny być ryby, owoce morza i oleje roślinne. Jednocześnie zaleca się kontrolowaną podaż wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-6, z takich źródeł, jak np.: olej słonecznikowy, kukurydziany oraz wytwarzane z nich margaryny.

Witaminy i składniki mineralne

Obok makroskładników pokarmowych, dieta pacjentów onkologicznych powinna zawierać witaminy i składniki mineralne. Często u tych chorych obserwuje się niedobory składników mineralnych, zwłaszcza selenu, cynku oraz witamin C, E i A oraz karotenoidów. Pomimo że dobrym, naturalnym źródłem tych składników jest żywność, niektórzy pacjenci mogą odnieść korzyści z suplementacji. Rutynowe stosowanie suplementów jest jednak dyskusyjne i zawsze wymaga konsultacji medycznych

Najczęstsze problemy

Najczęściej spotykane problemy w dietoterapii pacjentów z chorobą nowotworową obejmują utratę apetytu, zaburzenia węchu i smaku, biegunki, zaparcia, uczucie suchości w ustach, nietolerancję laktozy, nudności i wymioty, trudności w żuciu i połykaniu, utratę masy ciała lub nadmierne przybieranie na wadze. W każdym z tych problemów niezbędna jest pomoc doświadczonego dietetyka.

Problemy pacjentów onkologicznych i sposoby radzenia sobie z nimi

Drka hab. Danuta Gajewska
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie