Czy rzeczywiście istnieje związek pomiędzy spożywaniem fast foodów a przyrostem masy ciała i dlaczego mózg „lubi” tego typu żywność? Za co odpowiedzialna jest duża gęstość energetyczna posiłków? Piszemy o skutkach zbyt dużej ilości energii w diecie.

Obecnie często mówi się o zależności pomiędzy pandemią otyłości, a spożyciem żywności typu „fast food”, ale jak dotąd zrobiono niewiele, aby przedstawić naukowe dowody wykazujące rolę tego typu żywności w powstawaniu otyłości. Chcemy zatem pokazać, że gęstość energetyczna (ED) produktu lub całej diety ma kluczowe znaczenie w powstawaniu otyłości.

Co to jest ED?

Gęstość energetyczna (z ang. energy density) to ilość kilodżuli (kJ) na jednostkę masy pożywienia, produktu lub diety, gdzie dżul to jednostka energii. Gęstość energetyczna produktów może wahać się od 0 do 37 kJ/g produktu lub pożywienia. Na wysoką ED diety mają wpływ tłuszcz i cukier. Nieszczęście polega na tym, że – jak wykazują badania – ludzie mają słabą zdolność rozpoznania produktów z dużą ED, nie potrafią też zmniejszać masy spożywanego posiłku, aby utrzymać korzystny bilans energetyczny. Mówiąc obrazowo, większość konsumentów nie zdaje sobie sprawy z tego, że jeden malutki batonik zawiera w sobie tyle energii, co trzydaniowy obiad i na pewno nie odmówi sobie zjedzenia obiadu po spożyciu batonika. Wszystko to przyczynia się do tzw. „pasywnej, nieświadomej nadkonsumpcji”.

Bądź świadomy

Dane umieszczane na stronach internetowych restauracji podających żywność typu „fast food” pokazują, że posiada ona wyjątkowo wysoką ED. W niektórych restauracjach średnia ED całego menu wynosi ok. 1100 kJ/100 g (262 kcal/100 g), czyli o 65% więcej niż przeciętny posiłek Polaka czy Brytyjczyka. Duża ED wielu produktów typu „fast food” zaburza u człowieka mechanizmy kontrolujące apetyt. Zatem spożywanie zbyt dużych ilości fast foodów prowadzi do nadmiernego spożycia energii przez konsumentów, co z kolei zwiększa ryzyko przyrostu masy ciała i powstawania otyłości.

Dieta o dużej ED = otyłość

Eksperci WHO potwierdzają, że wysoka ED diety jest główną przyczyną globalnej epidemii otyłości. Wybór żywności o dużej ED – fast foodów, słodyczy, słodkich deserów – zwiększa dzienne spożycie energii i prowadzi do przyrostu masy ciała. Wysokokaloryczne przekąski, zjadane między posiłkami, często popijane są równie wysokoenergetycznymi napojami gazowanymi, co dodatkowo potęguje wzrost ED diety i zwiększa ryzyko powstania otyłości. W ten sposób utrwala się też nieprawidłowy model żywienia. Ponadto dzieci (a także młodzież), które piją napoje wysokosłodzone, spożywają mniej napojów mlecznych i niesłodzonych soków owocowych, co jest przyczyną niedostatecznych ilości witamin i składników mineralnych – a szczególnie wapnia – w ich diecie.

Dlaczego mózg „lubi” dużą ED

Dzieci w wyborze pożywienia kierują się głównie jego walorami smakowymi, zapachowymi, kolorystyką i wyglądem, a nie wartością odżywczą. Wszystkie niemowlęta i większość dzieci preferują smak słodki, unikając gorzkiego. Taka preferencja smakowa może być cechą wrodzoną, obserwowaną w każdym wieku, ale najbardziej ujawnia się w wieku 12 lat i stopniowym zmniejsza w późniejszych latach życia. Fast foody i inne produkty o dużej ED uważane są za bardziej apetyczne, ponieważ zawierają duże ilości tłuszczu i cukru, które zwiększają ich smakowitość; dotyczy to przede wszystkim słodyczy. Okazuje się, że wysoka smakowitość produktów zawierających duże ilości cukru i tłuszczu zaburza naturalne sygnały sytości i w rezultacie prowadzi do nadmiernego spożycia pokarmu, a w konsekwencji do nadwagi. Odczuwanie przyjemności z jedzenia jest generowane przez mózg i związane z uwalnianiem endorfin. Spożycie produktów obfitujących w cukry proste zwiększa wydzielanie i uwalnianie endorfin, które z kolei zwiększają apetyt, zwłaszcza na cukry proste i tłuszcze.

Jak zmniejszyć ED diety?

Woda i błonnik pokarmowy są głównymi składnikami pokarmowymi, które – oprócz tłuszczu – mają wpływ na gęstość energetyczną produktów i pożywienia. Diety bogate w błonnik pokarmowy posiadają mniejszą ED niż diety wysokotłuszczowe. Dzieje się tak dlatego, ponieważ błonnik pokarmowy zmniejsza strawność pokarmów i zwiększa masę diety. Jeżeli ludzie spożywają stałą masę pożywienia a nie stałą ilość energii, wprowadzenie do diety większej ilości błonnika pokarmowego zahamuje pobieranie pokarmu i dzięki temu zmniejszy się wartość energetyczną diety. Ponadto błonnik pokarmowy ma także zdolność zwiększania uczucia sytości, dzięki czemu zmniejsza spożycie energii. Pomocna w zmniejszeniu ED diety, a jednocześnie w zapobieganiu oraz leczeniu nadwagi i otyłości, jest żywność o niskiej gęstości energetycznej, ponieważ powoduje zmniejszenie spożycia energii, a przez to zmniejszenie masy ciała. Produkty o niskiej ED to przede wszystkim warzywa, które są bardziej sycące, lecz mniej smaczne i mniej chętnie wybierane przez ludzi, a szczególnie dzieci i młodzież.

Dr Sa’eed Bawa
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie